Mỹ áp thuế mạnh tay, Việt Nam cần làm gì để tránh bị nhắm đến?

Trong nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Donald Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp kinh tế, mở rộng quyền hạn thuế quan. Ông nhanh chóng áp thuế 10% lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, tăng thuế thép và nhôm lên 25%, với mức thuế cơ bản 10% với tất cả hàng nhập khẩu và lên tới 60% đối với hàng hóa từ Trung Quốc. Những biện pháp này không chỉ ảnh hưởng tới Trung Quốc mà còn tới Canada, Mexico, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản và Đông Nam Á. 

Việt Nam, một trong những quốc gia hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng Mỹ-Trung, đang đối mặt với áp lực ngày càng tăng. Với thặng dư thương mại kỷ lục 123 tỉ đô la Mỹ, Việt Nam có nguy cơ bị Washington áp thuế "có đi có lại". Tiến sĩ Chu Thanh Tuấn, Phó chủ nhiệm nhóm ngành Cử nhân Kinh doanh từ Đại học RMIT Việt Nam, phân tích tác động của các chính sách thuế dưới thời Tổng thống Trump đối với thương mại toàn cầu và nền kinh tế Việt Nam. 

Bối cảnh và phản ứng toàn cầu 

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, chính quyền Tổng thống Trump đã áp thuế lên 350 tỉ đô la Mỹ hàng hóa từ Trung Quốc, cùng mức thuế 25% đối với thép và 10% với nhôm từ các quốc gia khác. Đáp lại, Trung Quốc và EU đã áp thuế trả đũa nhắm vào xuất khẩu nông sản và năng lượng của Mỹ. Dưới thời Tổng thống Joe Biden (2021–2024), dù chính sách thuế với Trung Quốc vẫn giữ nguyên, căng thẳng với các đồng minh được xoa dịu khi Mỹ tạm dừng các tranh chấp thuế với EU và hạn chế Trung Quốc tiếp cận với công nghệ tiên tiến. 

Sự trở lại của ông Trump đã thổi bùng trở lại căng thẳng thương mại toàn cầu, nhưng hầu hết các quốc gia vẫn đang cân nhắc hướng phản ứng. 

“Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, chúng ta chứng kiến các biện pháp đối phó nhanh chóng từ Canada, Mexico và EU, và Trung Quốc cũng điều chỉnh chính sách để đối phó”, Tiến sĩ Tuấn chia sẻ. “Lần này, ngoài chính sách thuế tức thời từ Canada và chuyển đổi kinh tế từ Trung Quốc, hầu hết các nước vẫn chưa có động thái cụ thể”. 

Canada phản ứng nhanh chóng, áp thuế trả đũa 25% lên 155 tỉ đô la Mỹ hàng hóa từ nước này, nhắm vào các ngành nhạy cảm về chính trị như nông nghiệp, thép và hàng tiêu dùng. Trung Quốc cũng nhanh chóng đáp trả, đánh thuế lên các mặt hàng nông sản Mỹ, đồng thời tăng trợ cấp và điều chỉnh tỉ giá tiền tệ. 

Các nền kinh tế lớn khác, bao gồm Mexico, EU và Nhật Bản, vẫn đang xây dựng chiến lược của họ. 

“Ở nhiệm kỳ đầu của ông Trump, Mexico đánh vào xuất khẩu nông nghiệp của Mỹ, còn EU thì áp thuế lên các sản phẩm mang tính biểu tượng Mỹ như mô tô Harley-Davidson hay rượu bourbon. Lần này, chúng ta chưa thấy phản ứng ở cấp độ tương tự như trước”, Tiến sĩ Tuấn nói. 

Nhật Bản trước đây ưu tiên đàm phán ngoại giao và vẫn tiếp tục duy trì hướng tiếp cận này. Trong khi đó, các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, đang theo dõi sự dịch chuyển của chuỗi cung ứng trước khi đưa ra các quyết sách. 

Trong khi nhiều quốc gia còn đang cân nhắc hướng phản ứng, Việt Nam rơi vào tình thế đặc biệt. Là nhân tố quan trọng trong sự dịch chuyển chuỗi cung ứng, Việt Nam đang dưới tầm ngắm của  Washington. 

Thế tiến thoái lưỡng nan trước chính sách thuế của Mỹ 

Đến năm 2025, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những quốc gia hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, thu hút đầu tư từ Apple, Intel và Nike. Tuy nhiên, thành công kinh tế này đi kèm với sự giám sát ngày càng chặt chẽ. Theo Tiến sĩ Tuấn, chính mức thặng dư thương mại ngày càng tăng với Hoa Kỳ đang khiến Việt Nam trở nên dễ tổn thương hơn trước các chính sách bảo hộ. 

Theo Tiến sĩ Tuấn, chính sách thuế của ông Trump từng nhắm vào những quốc gia có thặng dư thương mại lớn với Mỹ, bao gồm Canada, Mexico và Nhật Bản. Việt Nam hiện đối mặt với rủi ro tương tự, với cáo buộc từ các cố vấn thương mại của ông Trump cho rằng Việt Nam “lợi dụng” quan hệ thương mại với Mỹ. Dù chưa có mức thuế nào được áp đặt, nguy cơ bị đưa vào danh sách chịu thuế “có đi có lại” của Washington đang tăng lên rõ rệt.

Ngoài thuế quan, vai trò của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu cũng bị nhắm đến. Một số quan chức Mỹ nghi ngờ rằng hàng xuất khẩu của Việt Nam chứa thành phần có nguồn gốc từ Trung Quốc, được thay đổi nhãn mác để né thuế. Mặc dù ước tính chỉ khoảng 1,8% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam rơi vào trường hợp này, vấn đề vẫn đủ khiến nguy cơ bị giám sát thương mại gia tăng, cũng như nguy cơ bị điều tra từ phía Mỹ.

Các chính sách thuế của ông Trump cũng gián tiếp tác động đến Việt Nam khi khiến các chuỗi cung ứng trong khu vực bị gián đoạn.Trong khi các doanh nghiệp Trung Quốc chuyển hướng xuất khẩu sang Việt Nam để tránh thuế, Hà Nội buộc phải cẩn trọng cân bằng thương mại với Trung Quốc, đối tác lớn nhất của mình, vừa tránh trở thành đối tượng trừng phạt tiếp theo của Mỹ. Điều này đòi hỏi hướng tiếp cận chiến lược nhằm giữ vững vị thế là đối tác thương mại đáng tin cậy trong mắt Washington.

Chiến lược giúp Việt Nam điều hướng giữa làn sóng thuế quan từ Mỹ 

Để giảm thiểu rủi ro, Việt Nam cần phải chủ động. Tăng cường đối thoại song phương với Mỹ là yếu tố then chốt nhằm nêu bật lợi ích thương mại song phương. Theo Tiến sĩ Tuấn, phần lớn hàng xuất khẩu của Việt Nam đến từ đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), bao gồm cả doanh nghiệp Mỹ. “Ví dụ, Apple lắp ráp tai nghe AirPods tại Việt Nam, nhưng lợi nhuận vẫn chảy về Mỹ. Nếu áp thuế, các tập đoàn Mỹ cũng sẽ bị ảnh hưởng”, ông nói.

Tăng nhập khẩu từ Mỹ cũng là một cách để giảm căng thẳng thương mại. Mỹ cung cấp chỉ 5% nông sản nhập khẩu vào Việt Nam dù nước ta phụ thuộc nhiều vào đậu nành, bông và thịt heo.

“Mở rộng nhập khẩu những mặt hàng này sẽ giúp cân bằng thương mại và hỗ trợ các ngành công nghiệp Mỹ, đặc biệt tại các bang quan trọng đối với chiến lược chính trị của ông Trump”, Tiến sĩ Tuấn nhận định.

“Nhu cầu nhập khẩu khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) của Việt Nam là cơ hội khác để thúc đẩy nhập khẩu từ Mỹ, mang lại lợi ích cho cả hai nền kinh tế”. 

Việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về xuất xứ hàng hóa là rất quan trọng. Việt Nam đã thắt chặt quy trình cấp giấy chứng nhận xuất xứ và tăng cường hợp tác hải quan với phía Mỹ. Tiến sĩ Tuấn nhấn mạnh rằng việc chứng minh được xuất xứ hàng hóa xuất khẩu thực sự từ Việt Nam sẽ khiến Washington khó viện lý do “hàng Trung Quốc đội lốt” để áp thuế.

Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu là một chiến lược dài hạn khác. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã mở rộng các thỏa thuận thương mại như Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam và Hiệp định Thương mại tự do thế hệ mới CPTPP với Nhật Bản và Canada nhằm giảm phụ thuộc vào Mỹ.

“Gia tăng xuất khẩu sang các thị trường này sẽ giúp Việt Nam bớt dễ bị tổn thương trước những thay đổi chính sách thương mại của Mỹ”, Tiến sĩ Tuấn nhận xét. “Việt Nam phải hành động ngay để bảo vệ lợi ích kinh tế của mình”. 

Bằng cách triển khai các chiến lược phù hợp, Việt Nam có thể tránh nguy cơ bị áp thuế, củng cố vị thế thương mại toàn cầu, đồng thời khẳng định mình là đối tác thương mại công bằng và đáng tin cậy, phân biệt rõ ràng với Trung Quốc.

Bài: Quân Đinh H.

Hình đầu trang: aerial drone - stock.adobe.com

Hình đại diện: Oleksii - stock.adobe.com